door: Bram Brouwer

Op 1 november effectueerde de internationale atletiekbond (IAAF) haar nieuwe antidopingregel waarin natuurlijke menselijke eigenschappen ook doping kunnen zijn. Daarmee kan de IAAF Caster Semenya uitsluiten voor loopwedstrijden. Dat betekent het einde van de jarenlange onsportieve voordelen die deze Zuid-Afrikaanse bedriegster op haar collega’s had en die tot onverdiende medailles leidden, zoals goud op de Olympische Spelen (2012, 2016) en de wereldkampioenschappen (2009, 2017). De sport is weer een beetje eerlijker geworden. Hieronder beschrijf ik een nieuwe, van de IAAF-regel afgeleide, ontwikkeling in de strijd voor een 100 procent eerlijke sport en ik leg uit hoe antidopingregels ontstaan.

Internationale sportorganisaties kijken met belangstelling naar het IAAF-initiatief waarin natuurlijke lichaamseigenschappen als uitsluitingsgrond voor sportdeelname kunnen gelden. Dat leidde tot een geheime studie van het WADA en de internationale wielerunie (UCI) naar natuurlijke genetische voordelen bij wielrenners. Via een welingelichte bron kreeg ik inzicht in dit onderzoek. Het WADA streeft ernaar de hieruit voortvloeiende maatregelen volgend jaar eind maart bekend te maken, waarna ze de eerste dag van de volgende maand van kracht worden. Zo hoopt men tegen te gaan dat critici de invoering van de nieuwe regels verstoren. Verwacht wordt dat de topsport ingrijpend verandert.

DNA-doping
Als proef werden de veldrijders na de Superprestige in Ruddervoorde (België) niet alleen getest op de gebruikelijke doping, maar werd ook hun DNA-profiel in kaart gebracht. Het was direct raak. Het DNA-profiel van de meer dan overtuigende winnaar Mathieu van der Poel bestond voor maar liefst 50 procent uit het DNA van wielerkampioen Adrie van der Poel, terwijl de overige 50 procent ook nog eens voor de helft afkomstig was van de Franse wielerheld Raymond Poulidor. Het valt nauwelijks te betwijfelen dat zo’n profiel met topsport-DNA enorme voordelen biedt vergeleken met renners met normale DNA-profielen. Dat is oneerlijk.

In 2013 rapporteerde de commissie Sorgdrager over doping in de Nederlandse wielersport¹ dat door epo een ‘peloton van twee snelheden’ was ontstaan: gebruikers versus niet gebruikers. Laatstgenoemden konden hooguit achter in het peloton meerijden en in interviews betoogde commissievoorzitter Winnie Sorgdrager dat ze het peloton zelfs niet eens konden bijhouden.

Peloton van twee snelheden
De beweringen van de commissie bleken op drijfzand te berusten^{2; 3}. Epo leidt niet tot een peloton van twee snelheden. DNA-doping, zoals we dat hiervoor bespraken, doet dat wel. Dat blijkt bij vrijwel iedere veldrit waarin Mathieu zijn kunstjes vertoont. Het is steeds Mathieu versus de rest. In de tweede helft van de wedstrijd kan hij zelfs rustig aan doen, terwijl de rest met uiterste inspanning niet dichterbij komt. Kortom, in het streven naar een 100 procent eerlijke sport, is ingrijpen noodzakelijk.

Het WADA en de internationale sportorganisaties zijn bezorgd over de snelheid waarmee DNA-doping zich verspreidt. Recente voorbeelden van kinderen met topsport-DNA zijn de op 13 oktober geboren Bert, zoon van topturner Epke Zonderland en Linda Steen; de op 16 oktober geboren Brent, zoon van de topschaatsers Jorrit en Heather Bergsma en de op 21 oktober geboren Kae Robin, dochter van topschaatser Sven Kramer en ex-tophockeyster Naomi van As. Drie kinderen met topsport-DNA binnen acht dagen alleen al in Nederland. Dat kan geen toeval zijn.

Neppe liefdesrelaties
Mijn geheime bron bij de WADA denkt dat de liefdesrelaties tussen de koppels fake zijn. Het zouden dekmantels zijn om superkindjes te verwekken met gigantische oneerlijke DNA-voordelen. Bij Jorrit en Heather zou het gaan om een superschaatser met de sprinteigenschappen van moeder en het duurvermogen van vader. Sven en Naomi zouden als doel hebben een atlete op de wereld te zetten met het spelinzicht van moeder en het uithoudingsvermogen van vader. Grote sponsoren zouden enorme geldbedragen in het vooruitzicht stellen als topsportkoppels baby’s met grote DNA-voordelen op de wereld zetten.

Om deze ontwikkeling tegen te gaan wil het WADA naast de lijst met verboden middelen een lijst met verboden (groot)ouders invoeren. Kinderen met topsport(groot)ouders worden dan uitgesloten voor de internationale topsportcompetitie. In het streven naar een 100 procent eerlijke sport hoopt de antidopinggemeenschap deze nieuwe vorm van competitievervalsing onmiddellijk de kop in te drukken. U wordt dan als toeschouwer en tv-kijker niet meer bedrogen door atleten met enorme lichaamseigen voordelen zoals bij Semenya en Van der Poel.

Ontstaan van antidopingregels
Hopelijk heeft u het fake-karakter in mijn verhaal herkend, inclusief de 1 aprilgrap. Met de genoemde personen in het verhaal en hun relaties is voor zover ik weet niets mis. Mogelijk vindt u het verhaal vergezocht en dan heeft u gelijk. Maar het is niet verder gezocht dan de argumenten die de IAAF gebruikt om vrouwen met een te hoog natuurlijk testosteron uit de competitie te weren⁴. En, het gaat ook niet verder dan de argumenten voor de vermeende prestatiebevorderende effecten van epo, clenbuterol, meldonium, salbutamol, Thyrax (schildklierhormoon) en ga zo maar door.

Zo kan mijn verhaal over DNA-doping ook een vermeende absolute ‘waarheid’ worden, bijvoorbeeld als ontevreden fans van Mathieus concurrenten het overnemen en het op sociale media verspreiden.

Ook buiten de sport zien we een sterke opkomst van de meest fantastische fake-verhalen, die velen als absolute ‘waarheid’ accepteren. De sportwereld is daar niet anders in, maar zij was met haar fake-verhalen over doping wel een voorloper in die ontwikkeling. Gerespecteerde auteurs hielpen daaraan mee, zoals die van het aangehaalde Sorgdrager-rapport¹. Hierna laat ik zien hoe dat werkt.

Recept voor neppe verhalen
Mijn neppe verhaal is gebaseerd op een recept voor ‘geloofwaardig’ fake-nieuws, dat u ook kunt gebruiken om fake-nieuws te herkennen:

Neem een handvol verifieerbare objectieve feiten en hang die met veel fantasie op aan een verouderde of verzonnen ideologie. Onderbouw het verhaal met leugens over oneerlijkheid en gevaren die je hebt verkregen via een geheime, dus niet verifieerbare, maar desondanks betrouwbare bron en zeg dat jij die misstanden nu aan de wereld openbaart. Wees specifiek in je voorbeelden en vergeet niet te vermelden dat velen, waaronder de lezer zelf, slachtoffer zijn van de door jouw geopenbaarde misstanden. En, niet onbelangrijk, formuleer en illustreer je verhaal overtuigend en zo dat het past in de belevingswereld van jouw lezers (je moet er zelf in gaan geloven). Laat tot slot informatie die het verhaal ondermijnt buiten beschouwing en als dergelijke informatie toch ter sprake komt, bagatelliseer die dan of verdraai ze zo dat ze toch bij jouw verhaal past.

Tunnelvisie
Mijn fake-verhaal is doorspekt met verifieerbare objectieve feiten, maar de verbanden daartussen zijn slechts verzinsels, deels gebaseerd op een meer dan honderd jaar oude en niet meer geaccepteerde ideologie over rasverbetering: eugenetica.

Zodra je zelf een beetje in het verhaal gaat geloven, neemt dat geloof snel toe door psychologische verschijnselen als bevestigings- en congruentievertekening, en door sociaalpsychologische fenomenen als gezamenlijk verhalen creëren, conformatie en groepsdruk. De Engelse literatuur noemt deze veelbeschreven en elkaar versterkende verschijnselen confirmation bias, congruity bias, collaborative storytelling, conformation en group pressure. In de dagelijkse praktijk worden deze fenomenen samengevat als tunnelvisie⁵. Psychologie gaat over processen binnen mensen, sociale psychologie over interacties tussen mensen.

Psychologische verschijnselen
Bij bevestigingsvertekening gebruiken mensen bij het zoeken naar informatie over hun opvattingen een filter dat alleen informatie doorlaat die bij die opvattingen past, zodat die voortdurend versterkt worden. De sociale media helpen enorm bij het creëren van zo’n filter.

Bij congruentievertekening besteden mensen meer aandacht aan informatie die congruent is (overeenstemt) met hun bestaande opvattingen, dan aan informatie die daar incongruente mee is. Een voorbeeld: kranten bespreken controversiële items zoals kernenergie vaak met twee artikelen, één vóór en één tegen. Als u geïnteresseerd bent, leest u vrijwel zeker als eerste het artikel dat congruent is met uw opvatting over kernenergie. Leest u daarna alsnog het artikel dat daar incongruente mee is, dan scant u de tekst waarschijnlijk oppervlakkig, tot u daar halfweg het artikel mee stopt. Aan die onzin wilt u uw kostbare tijd immers niet besteden. 

Kortom, bevestigingsvertekening gaat over selectie bij het zoeken naar informatie en congruentievertekening over de aandacht die we aan gevonden informatie besteden.

Sociaalpsychologische verschijnselen
Gaat u uw verhaal met anderen delen, bijvoorbeeld via de sociale media, dan ontstaat een sociaalpsychologisch proces van gezamenlijk verhalen creëren⁶: een cumulatief proces waarin mensen bij het interpreteren van ambivalente informatie gezamenlijk een verhaal creëren en dat vervolgens wederzijds bij elkaar bevestigen (bevestigingsvertekening), tot het een onbetwistbare ‘waarheid’ is geworden. Of het verhaal werkelijk waar is, doet dan niet meer ter zake.

Naarmate het proces van collaborative storytelling voortschrijdt en meer mensen het verhaal gaan geloven ontstaat een tweede sociaalpsychologische verschijnsel dat het proces opnieuw versnelt: conformatievertekening⁷. Mensen zijn geneigd hun opvattingen te conformeren aan die van de groep waar ze deel van uitmaken. Naarmate in de sport meer mensen denken dat Mathieus DNA-voordeel oneerlijk is, zullen anderen zich daarbij aansluiten zonder daar zelf over na te denken. Ze conformeren zich eenvoudig aan de groepsopvatting. Als zovelen het eens zijn, moet het kloppen!

Anderzijds ontstaat er naarmate het aantal gelovigen in de groep groeit druk op het individuele groepslid om zich aan de groepsopvatting te conformeren. Anders kunnen ze uit de groep gestoten worden. Dat noemen we groepsdruk.

Cognitieve dissonantie
Een belangrijke onderliggende oorzaak van de hiervoor besproken psychologische en sociaalpsychologische verschijnselen is cognitieve dissonantie: het onaangename gevoel (spanning) dat mensen ervaren bij tegenstrijdige overtuigingen, ideeën of opvattingen of als ze handelen in strijd met de eigen overtuiging⁸; ⁹. 

Dat onbehagelijke gevoel wordt sterker naarmate men meer overtuigd is dat bijvoorbeeld doping oneerlijk is, zelfs bij natuurlijke lichaamseigen voordelen, terwijl nieuwe informatie dat overtuigend weerlegt. De dissonantie is maximaal als je daarnaast ook nog eens medeverantwoordelijk bent voor het gebruik van doping (als renner of begeleider) of als antidopingautoriteit voor het sanctioneren van atleten. 

Geloofsvolharding
Mensen willen de spanning die tot cognitieve dissonantie leidt graag zo snel mogelijk kwijt. Maar ze kunnen het verleden – zoals iemand die doping heeft gebruikt of atleten gesanctioneerd - niet meer terugdraaien om zo hun eerdere overtuiging of gedrag aan te passen aan de nieuwe inzichten. De enig overblijvende mogelijkheid voor dissonantiereductie is dan geloofsvolharding⁵ en die is sterker naarmate de dissonantie groter is.

Mensen houden dan vast aan hun opvatting ondanks dat nieuwe informatie daar overtuigend tegen pleit. Toegeven dat je het verkeerd zag of zelfs atleten onterecht sanctioneerde, maakt je het lulletje dat niemand wil zijn en dan spreken we nog niet over de mogelijke juridische consequenties. De besproken psychologische en sociaalpsychologische verschijnselen zijn erg behulpzaam bij in stand houden van een (collectief) geloof. Volgens hoogleraar en filosoof Herman Philipse kunnen deze fenomenen zelfs het ontstaan en voortbestaan van wereldreligies verklaren¹⁰.

Selectieve bewijsvoering
Een schoolvoorbeeld van geloofsvolharding in dopingkwesties zagen we nadat Heuberger en zijn collega’s³ in 2017 de resultaten van hun studie publiceerden en lieten zien dat epo wielerprestaties niet bevorderd. Daarmee bevestigden zij de bevindingen in mijn proefschrift uit 2015². Twee coauteurs van de studie waren de directeur en het hoofd van de wetenschappelijke afdeling van de Nederlandse Dopingautoriteit.

We zouden dan verwachten dat de Dopingautoriteit deze studieresultaten ging gebruiken om epo van de verboden lijst af te krijgen. 

Maar zo ging het niet. Ze gebruikten een klein positief effect in de studie om te volharden in hun geloof dat epo wielerprestaties verbetert. Dat effect kent geen theoretische onderbouwing² en werd in eerdere studies naar prestatiebevordering door epo nooit aangetoond¹¹. Dat het dan waarschijnlijk een toevallig effect is werd buiten beschouwing gelaten. Dat zou het geloof immers aantasten. We noemen dat selectieve bewijsvoering.

Van fake-verhaal naar doping
Beweringen dat inentingen met het BMR-vaccin (bof, mazelen en rodehond) autisme veroorzaken zijn een ander schoolvoorbeeld voor de selectieve bewijsvoering dat in de hiervoor beschreven processen ontstaat. De vaak hoogopgeleide aanhangers van deze theorie verwijzen meestal naar een publicatie van Wakefield en zijn collega’s uit 1998 in The Lancet¹²: een vooraanstaand medisch tijdschrift. Ze vermelden echter nooit dat The Lancet deze publicatie in 2010 terugtrok omdat de auteurs hadden gefraudeerd, dat Wakefield hiervoor als arts werd geroyeerd en dat het veronderstelde verband in betrouwbare herhaalstudies nooit opnieuw is aangetoond.

Ook de beweringen over Mathieus DNA-voordeel zijn eenvoudig te weerleggen. Zo heeft zijn broer David dezelfde DNA-structuur. Desondanks is David ‘slechts’ een verdienstelijk, maar zeker niet zo’n uitzonderlijke veldrijder als Mathieu. Dat het huidige veldritpeloton twee snelheden kent (Mathieu versus de rest) is nauwelijks betwistbaar. Maar dat we niet spreken over ‘Mathieu + David versus de rest’ bewijst dat de DNA-structuur van de broertjes onvoldoende is om Mathieus prestaties te verklaren.

Antidoping-industrie
In de hiervoor beschreven elkaar versterkende psychologische en sociaalpsychologische processen hebben fake-verhalen geleid tot absolute ‘waarheden’ over oneerlijke prestatietoename door natuurlijk testosteron bij vrouwen en het gebruik van epo, clenbuterol, meldonium, salbutamol, Thyrax, et cetera. Deze prestatiebevorderende effecten zijn echter nooit overtuigend aangetoond. Wel lijkt het aannemelijk dat sommige middelen de atletische prestatie juist benadelen.

Is zo’n ‘waarheid’ eenmaal sterk genoeg, dan zet de antidopingwereld zo’n middel graag op de verboden lijst. Daarmee kunnen ze niet alleen hun eigen als belangrijk ervaren functies veiligstellen, maar ook het bestaansrecht van de honderden miljoenen euro’s verslindende antidoping-industrie¹³ in stand te houden en het daaruit voortvloeiende sanctionerende antidopingbeleid rechtvaardigen.

Enorme belangen
Geloofsvolharding zorgt er vervolgens voor dat er vrijwel nooit een middel van verboden lijst afgaat, ook niet nadat overtuigend is aangetoond dat een middel niet prestatiebevorderend is. Zie het besproken voorbeeld over epo en de Dopingautoriteit. Met andere woorden, de antidopingwereld heeft enorme belangen bij het in standhouden van het geloof in doping en antidoping

Er wordt dan vaak verwezen naar de gezondheidsaspecten van doping. Mijn wedervraag is dan: waarom staat roken dan niet op de verboden lijst? Roken leidt immers tot evidente gezondheidsschade en past niet bij sport¹⁴. Dat is wat anders, is dan meestal de reactie. Slechts één keer reageerde een geïrriteerde antidopingautoriteit: ‘Daar ga je niet harder van fietsen’. Maar dan gaat het bij doping toch alleen over prestatieverbetering en is het gezondheidsaspect slechts een drogreden om de geloofsvolharding in stand te houden¹⁴?

Drogredenmodel van doping
De fake-verhalen bevorderen enerzijds het gebruik van doping en motiveren anderzijds de antidopingwereld dat gebruik te sanctioneren. Die sancties bevestigen de gebruikers vervolgens in hun idee dat doping prestaties echt bevordert, anders zou het immers niet gesanctioneerd worden. Dat leidt binnen de antidopingwereld weer tot verzwaring van de regels en van de sancties. Enzovoort. In die uit drogredeneringen bestaande vicieuze cirkels is het antidopingbeleid niet alleen het gevolg van dopinggebruik, maar ook een van de belangrijkste aanjagers ervan. Ik beschreef deze elkaar versterkende circulaire processen tien jaar geleden in het Drogredenmodel van Doping (Delusion model of Doping)¹⁵, zoals is weergegeven in figuur 1.

Uitleg figuur 1: Het Drogredenmodel van Doping visualiseert twee vicieuze cirkels met circulaire processen die met drogredeneringen niet alleen het gebruik van doping, maar ook de bestrijding daarvan aanwakkeren en zo elkaar veroorzaken.

De affaire Chris Froome
De affaire Chris Froome is een goed voorbeeld van de manier waarop de in deze column beschreven processen verlopen. In december 2017 kwam naar buiten dat bij Froome een te hoge salbutamolwaarde was gemeten. Het vermeende prestatieverbeterend effect van deze doping werd in de media sterk genuanceerd met wetenschappelijke publicaties die aantoonden dat salbutamol de gevolgen van een astma-aanval goed bestrijdt, maar dat het de prestaties van gezonde atleten niet verbetert. Ook verwees men naar uitspraken van deskundigen die zich afvroegen waarom Salbutamol überhaupt op de dopinglijst staat¹⁶.

Bij het begin van het wielerseizoen 2018 waren die nuanceringen verdwenen. Froome werd steeds vaker als gezien een oplichter, die zijn (Tour)zeges oneerlijk behaalde met salbutamoldoping. De deelname van deze ‘crimineel’ aan de Giro d’Italia 2018 werd in de media en door veel van zijn collega’s sterk veroordeeld en dat escaleerde verder nadat de Brit die Giro ook nog eens won. Oud-renner en vijfvoudig tourwinnaar Bernard Hinault vond zelfs dat alle atleten met astma die Salbutamol gebruikten niet in de sport thuishoorden. Een startverbod voor de Tour de France 2018 werd op het nippertje afgewend, omdat Froome op de valreep werd vrijgesproken voor zijn ‘misdaad’^{16; 17}. Maar zijn goede naam als wielrenner is voor eeuwig onterecht bedoezeld.

Afsluitend
Iedereen heeft last van de hier besproken psychologische en sociaalpsychologische verschijnselen. Ook ik ervaar cognitieve dissonantie bij informatie die strijdig is met mijn bestaande opvattingen. Het is dan belangrijk dat je je daar bewust van bent en daarom onderzoeksmethoden gebruikt die de nadelige effecten van die cognitieve fouten zoveel mogelijk beperken.

Het volledig elimineren van deze problemen is echter een utopie. Ze horen bij het mens zijn, zodat onbevooroordeelde mensen (die het zeker weten) en 100 procent objectieve wetenschappelijke studies niet bestaan. Bij objectieve waarheidsvinding is het de kunst de invloed van bevooroordeling zo veel mogelijk uit te sluiten, bijvoorbeeld door tegen de menselijk intuïtie in bewust te zoeken naar weerlegging van uw bestaande opvattingen. Maar perfectie bestaat niet.

Bronnen:
1. Sorgdrager, W., Bottenburg, M. v., Goedhart, E., Monsma, M., Verhoogt, P., Meulen, M. v. d., & Gerritsen, M. (2013). Meedoen of stoppen: Eindrapport van de Commissie Anti-Doping Aanpak: Onderzoek naar de dopingcultuur in het Nederlandse wegwielrennen bij de heren. Woerden: KNWU.
2. Brouwer, B. (2015). De mythe van de rode bloedcel: Verbetert erythropoëtine (epo) of bloeddoping de prestaties van wielrenners en andere duuratleten? (Ph D thesis). Rotterdam/Heerlen: 2010 Uitgevers/Open Universiteit. isbn: 978-94-90951-17-7
3. Heuberger, J. A. A. C., Rotmans, J. I., Gal, P., Stuurman, F. E., Westende, J. v. t., Post, T. E., Cohen, A. F. (2017). Effect of Erythropoietin on cycling performance of well trained cyclists: a double-blind, randomised, placebo-controlled trail. The lancet Haematology, 4(8), e374-e386. doi: 10.1016/S2352-3026(17)30105-9
4. Brouwer, B. (2018, 9-11). Met hyperandrogenisme verder de afgrond in. Retrieved 13-11, 2018, from Sport Knowhow XL 
5. Rassin, E. (2007). Waarom ik altijd gelijk heb: Over tunnelvisie Schiedam: Scriptum Psychologie. isbn: 9789055945634 
6. Wagenaar, W. A., & Crombag, H. F. M. (2005). The popular policeman and other cases:  psychological perspectives on legal evidence. Amsterdam: Amsterdam University Press. isbn: 90 5356 763 1
7. Crombag, H. F. M. (2010). Over tunnelvisie. In P. J. v. Koppen, H. L. G. J. Merckelbach, M. Jelicic & J. W. d. Keijser (Eds.), Reizen met mijn rechter: Psychologie van het recht (pp. 387-399). Deventer: Kluwer. isbn: 978 9001306912 9
8. Festinger, L., Riecken, H. W., & Schachter, S. (1956). When prophecy fails (republication 2008). London: Pinter & Martin Ltd. isbn: 978-1-905177-19-6
9. Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Evanston, ILI: Row, Peterson. 
10. Philipse, H. (2009). Godsgeloof of atheïsme? Hoorcollege over de filosofische strijd der wereldbeschouwingen. Amsterdam: NRC-Handelsblad Academie.
11. Lodewijkx, H. F. M., Brouwer, B., Kuipers, H., & Hezewijk, R. v. (2013). Overestimated effect of EPO administration on aerobic exercise capacity: A meta analysis. American Journal of Sport Science and Medicine, 1(2), 17-27. 
12. Wakefield, A. J., Murch, S. H., Antohony, A., Linnell, J., Casson, D. M., Malik, M., . . . Walker-Smith, J. A. (1998). Ileal-lymphoid-nodular hyperplasia, non-specific colitis, and pervasive developmental disorder in children. The Lancet, 351(February), 637-641. 
13. Vermij, P. (2016). Antidoping: Geldverslindende strijd tegen placebo's. Skepter, 2016(2), 29-31. 
14. Brouwer, B. (2018). Arthur Linton. Een 'dopingdode' uit het negentiende-eeuwse wielrennen en het WADA-antidopingbeleid. Rotterdam: 2010 uitgevers. 
15. Brouwer, B. (2008). Doping als drogreden: De cyclus van bevestigingsvertekening en zelfbevestigende voorspellingen van doping in de wielersport. (Master thesis), Open Universiteit, Heerlen, Nederland.   
16. Brouwer, B. (2018). Chris Froome en salbutamol. Retrieved 12-11, 2018, from Doping Academy
17. Brouwer, B. (2018, 03-06). Vuistdikke rapporten? De kwestie Froome kan op twee A4’tjes. Retrieved 12-11, 2018, from Sport Knowhow XL

Dr. Bram Brouwer is ruim 35 jaar schaatstrainer en was één van de eerste gediplomeerde Nederlandse wielrentrainers. Hij heeft vijftien jaar professioneel duursporters begeleid en is psychologie gaan studeren aan de Open Universiteit. Hier studeerde hij in 2009 cum laude af als arbeids- en organisatiepsycholoog op het onderwerp ‘Doping als drogreden’ en behaalde de basisaantekening sportpsychologie. Bram is gepromoveerd op zijn proefschrift ‘De mythe van de rode bloedcel’, waarin hij de argumenten onderzocht die zouden aantonen dat epo- en bloeddoping duurprestaties sterk bevorderen. Ook is Brouwer auteur, adviseur/coach en verzorgt hij lezingen over diverse onderwerpen. Voor meer informatie: brambrouwer@outlook.com of www.brambrouwer.nl. Twitter: @DrBramBrouwer