door: Peter Siebesma

In mijn nieuwe boek ‘Beter voetbal met mentale kwaliteiten’ (maart 2018) staan mentale voetbalanalyses centraal. Hieronder versta ik analyses van gespeelde wedstrijden waarbij ik met name de mentale aspecten belicht. Het woord analyse veronderstelt een verfijnde, scherpe observatie om daarmee details van de wedstrijd bloot te leggen die zo op het eerste gezicht onzichtbaar zijn. Je moet je afvragen of de ‘gewone’ wedstrijdanalyses daar altijd wel in slagen. 

De elementen in zo’n ‘gewone’ wedstrijdanalyse zijn met name opstelling, persoonlijke actie, spelbeweging, techniek en samenspel. Bij het terugkijken naar het spelverloop hebben analytici soms makkelijk praten. Je ziet het resultaat en kunt gemakkelijk aantonen wat er wanneer fout ging en hoe het beter had gekund. 

Waarom?
Lastiger wordt het om daarbij aan te geven waaróm spelers nalieten om die juiste actie uit te voeren. Juist daar begint het interessant te worden. Was het gebrek aan techniek, een verkeerd spelinzicht of misschien ‘gewoon’ gebrek aan concentratie, onzekerheid, gebrek aan vertrouwen of misschien zelfs angst? Het zijn uitgerekend deze laatste overwegingen die in spelanalyses amper de revue passeren. 

Maar ook mentale kwaliteiten of juist het gebrek eraan kun je waarnemen. In mijn mentale analyses laat ik zien hoe soms kleine mentale fouten het verloop van de wedstrijd bepalen. Zo ben ik ervan overtuigd dat de finale van het laatste WK door Nederland werd misgelopen door een kleine, maar fatale mentale fout. Ook beschrijf ik hoe het mislopen van het EK uiteindelijk het gevolg was van mentale missers. Daarbij sluit ik mijn ogen niet voor de zwakker wordende fysieke en technische kwaliteiten van het Nederlands elftal. Maar juist dan komt het aan op mentale kwaliteiten en die ontbraken. 

Investeren in mentale kwaliteiten
Werd er onvoldoende in geïnvesteerd? Ik denk het wel. Alleen al, omdat in het profvoetbal de mening overheerst dat je in mentale kwaliteiten niet kúnt investeren. Dat moet gewoon uit de spelers zelf komen. Als je zo over mentale vaardigheden denkt kom je natuurlijk geen stap verder. Kijk dan maar eens naar andere sporten zou ik zeggen. Maar ja, het zijn uitgerekend de andere sporten waaraan veel trainers en spelers zich niet wensen te spiegelen. 

Dit alles staat in schril contract met wat grote voetballers en trainers - door ervaring wijs geworden - hierover zeggen: het mentale geeft juist in het professionele voetbal de doorslag! Louis van Gaal liet zich hierover in een interview onlangs nog eens duidelijk uit: ‘De rek in voetbal zit hem nu niet meer op technisch-tactisch vlak en ook niet in fysiek. De rek voor de toekomst zit hem nog in het mentale.’ 

Een vaag begrip
Deze waarheid is ongetwijfeld over de volle breedte in de voetbalwereld doorgedrongen. Er is alleen één probleem: het mentale wordt weliswaar gezien als belangrijke factor waarmee je een wedstrijd kunt winnen of verliezen. Maar mentaliteit blijft een vaag begrip. Je hebt er geen greep op, en de mening overheerst dat dit ook niet kan. Controle krijgen op spanning en zenuwen op het ultieme moment in die ene beslissende wedstrijd? Vergeet het maar, dat lukt je gewoon niet!

Op deze manier blijft ook de professionele voetbalwereld in Nederland de grip op mentaliteit missen. De kern van mijn nieuwe boek komt precies hierop neer: laten zien hoe je mentaliteit controleerbaar kunt maken. Je kunt wel degelijk mentaliteit als vaardigheid ontwikkelen en leren toepassen. Je kunt jezelf erin trainen om mentaal beter en sterker te worden. Daarbij reik ik een nieuw model aan met zes aparte mentale kwaliteiten. In training, analyse en evaluatie kun je deze net zo concreet leren toepassen als tactiek en fysiek. Maar alles begint met de bereidheid om er ook serieus in te investeren. Daarvoor moet er mentaal eerst iets gebeuren: het besef dat mentaliteit niet alleen tussen de oren zit, maar vooral ook in je benen! 

Voor meer informatie: Beter voetbal met mentale kwaliteiten - waarnemingen en analyses aan de zijlijn

Peter Siebesma is psycholoog en werkte als klinisch ontwikkelingspsycholoog en later als directeur-bestuurder in de gezondheidszorg. Hij is auteur van 'Het derde elftal', zie ook hier. Daar schrijft hij regelmatig analyses van voetbalwedstrijden binnen eredivisie en elders, bezien door de mentale bril van Het derde elftal. Nieuwe commentaren kondigt hij aan op Twitter.