door: Marian ter Haar

Op woensdag 17 januari 2018 verdedigde Marianne Dortants haar proefschrift getiteld 'Power and Truths in Combat Sports'. Met Marianne deel ik, behalve onze voornaam, de fascinatie voor vechtsporten. Marianne is benieuwd hoe vechtsportorganisaties zich zullen aanpassen aan maatschappelijke en politieke veranderingen. Ze verwacht dat deze inzichten ook voor andere sportorganisaties nuttig kunnen zijn, vooral wanneer sprake is van verschillende ideeën en belangen binnen deze sporten.

Vechtsporten roepen vaak tegenstrijdige emoties op. Aan de ene kant beoefenen sporters en trainers de sport met hartstocht, en spreken populaire varianten een groot publiek aan. Voorstanders claimen dat jonge sporters aan zelfvertrouwen winnen en leren omgaan met regels en structuur. Tegenstanders wijzen op de agressieve aard van deze sporten en op de affiliatie met ‘criminele praktijken’. Tot op heden is niet duidelijk of vechtsporten vooral een positieve of juist een negatieve bijdrage leveren aan de maatschappij. Wel is duidelijk dat de trainer en de sportomgeving bepalend zijn voor het gedrag - positief of negatief - van jonge vechtsporters. 

Het imago van vechtsporten
Dortants vroeg zich af hoe de vechtsport zelf tegen haar imago aankijkt, en hoe bestuurders deze vormen van sport proberen aan te passen aan politieke en maatschappelijke veranderingen. Hiervoor bestudeerde ze ideën uit de literatuur (bijvoorbeeld van de schrijvers Foucault en Dean) over hoe verschillen in invloed en macht tussen mensen kunnen ontstaan.

Daarnaast bestudeerde ze twee voorbeelden uit de praktijk. Ze onderzocht allereerst het ontstaan van de Vechtsport Autoriteit, een onafhankelijke toezichthouder die voorgestelde maatregelen uitvoert en de sector veilig en eerlijk houdt. Dortants was als adviseur betrokken bij deze oprichting. 

Nationale afspraken
De vechtsport - en met name full contact-sporten als kickboksen, Muay Tai en Mixed Martial Arts - bleek in zijn eentje niet in staat om goede nationale afspraken en regels te maken voor veilige en eerlijke wedstrijden. Een verbod op vechtsportgala’s om geweldsincidenten te voorkomen leverde de nodige discussiestof op. 

Het uiteindelijke doel van Dortants’ onderzoek was om de verschillende antwoorden op de vragen ‘wat zijn vechtsporten’ en ‘wat zouden deze moeten zijn?’ te inventariseren. Ze interviewde betrokkenen, deed observaties en raadpleegde diverse documenten en (sociale) media om antwoord op deze vragen te krijgen. 

Kijken door een andere bril
Dortants gebruikte het concept ‘governmentality’ om de verschillen in inzicht en invloed te analyseren, en kwam tot meerdere regimes of practices, oftewel ‘brillen’, om naar de problemen te kijken. Deze verschillen in perspectief bleken vaak de oorzaak van verwarrende gesprekken waarin diverse inzichten en standpunten door elkaar heen liepen. In discussies over sport, economie en veiligheid werd er meer óver dan mét elkaar gesproken, en sturing en heldere afspraken ontbraken. 

Het onderzoek verhelderde de verschillende ideeën en benaderingen. Dit was een nuttige eerste stap in het opstellen van de nodige regels, zoals veiligheidseisen voor trainingslocaties (gyms) en voor wedstrijden. Tegelijkertijd bleek er behoefte te zijn aan meer aandacht en waardering voor de positieve kanten van vechtsporten. Dialoog en heldere communicatie binnen de vechtsportpraktijk en tussen de vechtsportwereld en de overheid zijn nodig om de maatschappelijke waarde van vechtsporten te versterken. 

In de schoenen van de ander
In de toekomst is aandacht en begrip voor deze verschillen in perspectief nodig, en sturing en regelgeving moeten daarop gebaseerd zijn. Alleen zo is rekening te houden met mogelijke weerstand en problemen. Iedere betrokkene heeft zijn eigen ‘waarheid’, en alle inzichten zijn van even grote waarde, of deze nu komen vanuit de praktijk of de overheid. In het najaar van 2017 lanceerde de Vechtsportautoriteit de Richtlijn voor vechtsportevenementen, op de verschillende inzichten binnen de vechtsport.

Dortants beschreef ook een casestudie waarvoor ze tien jaar lang met regelmaat langs ging bij een vechtsportschool in Amsterdam. Ze onderzocht de manier waarop in een gym bepaald wordt wie wel of niet als ‘echte boksers’ worden beschouwd, om zo meer te leren over de in- en uitsluiting binnen de groep. Zo ontdekte ze dat vrouwelijke boksers als ‘echte boksers’ in de groep werden opgenomen door tijdens trainingen discipline te tonen en gezag uit te stralen (‘autoritair optreden’), maar ook door persoonlijke aandacht te hebben voor de sociale en persoonlijke omstandigheden van de andere boksers. 

Een echte bokser
Tijdens trainingen staat de autoriteit van de trainers buiten kijf; dit zien alle betrokkenen als passend en horend bij de cultuur van vechtsporten. De trainer bepaalt wat een ‘echte bokser’ is, namelijk een gedisciplineerde, hard trainende sporter die zich verre van criminaliteit houdt. Religie, etnische achtergrond en sekse lijken tijdens de trainingen irrelevant. 

Met zijn beeld van een ‘echte bokser’ bepaalt de trainer wie ingesloten wordt en wie de deur gewezen wordt (of wie vanzelf niet meer terugkomt omdat hij zich niet thuis voelt bij deze waarden). Dortants toonde aan dat de boksers door discipline te tonen respect uiten voor hun trainer, maar dat ook interacties buiten de ring de relatie tussen trainer en sporter bepalen. Het talent van een bokser speelt bijvoorbeeld ook een rol. Bokstrainers blijken hun autoriteit binnen de training in te zetten om de verschillen tussen de boksers te ‘managen’. 

Een spiegel voor andere sporten
In wezen verschillen vechtsporten minder van andere sporten dan vaak wordt gedacht. Met de sterke hiërarchie binnen de sport, het veelvuldig inzetten van autoriteit en de grote verschillen in inzichten, houden ze de sportwereld een rauwe spiegel voor. In plaats van de overeenkomsten te ontkennen, doen andere sporten er goed aan om van de vechtsporten te leren. Ook daar is een toenemende behoefte aan regelgevende en sturende organisaties tussen de politiek en de sportieve arena. 

Wellicht is een belangrijk doel van een externe autoriteit, zoals de Vechtsportautoriteit, de sportraad, het innovatieplatform, of zelfs in enige mate het Kenniscentrum Sport, om dankzij haar autoriteit duidelijkheid te scheppen: dit brengt rust in de dynamische processen waarin de sportieve, commerciële en maatschappelijke belangen verschillende meningen verkondigen.

Voor meer informatie: het proefschrift van Marianne Dortants - 'Power and Truths in Combat Sports'

Marian ter Haar is stafmedewerker kwaliteit bij Kenniscentrum Sport. Zij promoveerde in 2014 met haar proefschrift ‘Communicatie en Improvisatie; omgaan met dynamiek en complexiteit bij de ontwikkeling en implementatie van een gezondheidsinterventie’. Als bestuurslid van Stichting Nieuw-Welgelegen in Utrecht was ze jarenlang nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de sportverenigingen die in deze multifunctionele sportaccommodatie onderdak hebben gevonden. Voor meer informatie: marian.terhaar@kcsport.nl