door: Bart Heuvingh

'Talent is pas meetbaar na je carrière'. Deze quote van Gianluigi Buffon is een geweldig voorbeeld van een groeimindset, namelijk de overtuiging dat talent naast een aangeboren deel ook verder te ontwikkelen is. In eerdere columns heb ik al besproken waarom het voor sporters belangrijk is om een groeimindset te hebben. Tevens heb ik vier leerprincipes uitgelegd om deze mindset te stimuleren: procescomplimenten geven, een 'open fouten'-cultuur creëren, ontwikkeling zichtbaar maken en uitleggen hoe leren/ontwikkelen werkt in het brein.

Gedurende het schrijven van deze columns ben ik in contact gekomen met meerdere mensen die mijn visie delen op het gebied van talentontwikkeling en de belangrijke rol die mindset hierin speelt. Een van deze mensen was oud-profvoetballer Marco van der Heide die als sporter zelf in de praktijk heeft ervaren wat een groeimindset kan bijdragen. Beiden vonden we het erg jammer dat trainers zich nog niet in de theorie en praktijk van mindset konden verdiepen en eigenlijk misten we een handboek over dit onderwerp. Een quote van Lily Tomlin die erg bij ons binnenkwam was: 

‘I always wondered why somebody doesn’t do something about that. Then I realized I was somebody. 

Vervolgens sloegen we de handen ineen om een boek over mindset te gaan schrijven. Inmiddels, na drie jaar eraan gewerkt te hebben waarin onze eigen groeimindset menigmaal op de proef is gesteld, is het boek uit met als titel: Talent van morgen – groeimindset als basis voor talentontwikkeling. Het boek bestaat uit drie delen: waarom is een groeimindset belangrijk, hoe werkt een groeimindset en wat kun je doen om een groeimindset te stimuleren. In het laatste deel worden dertien leerprincipes beschreven, waarvan in deze column er eentje uitgelicht zal worden: laat het ontwikkeltraject van topsporters zien. Waarom is het belangrijk dat jonge spelers weten hoe het gehele ontwikkelproces van topsporters eruit heeft gezien en wat kun je als trainer/coach doen om dit te bewerkstelligen? Beide vragen zullen hieronder na elkaar besproken worden. 

De ijsberg van ontwikkeling
We herinneren ons waarschijnlijk allemaal nog wel de schitterende kopbal waarmee Robin van Persie op het WK 2014 de 1-1 scoorde tegen Spanje. Er werd al snel gesproken over hoe geweldig dit doelpunt was en wat een aangeboren talent je moet hebben om zo te kunnen scoren. De lofzang was eindeloos en zelfs een paar jaar later wordt er nog over deze goal gesproken. Dat er over gesproken wordt vind ik geweldig, omdat het ook naar mijn mening een fantastische goal was. Wij zien echter met deze goal alleen het eindresultaat van een jarenlang proces van ontwikkeling. Juist doordat wij alleen het resultaat zien en niet het eindeloze oefenen en de fouten die eraan voorafgingen, missen wij een stukje van de puzzel. De ijsberg van ontwikkeling die ligt onder zijn magnifieke doelpunt is niet zichtbaar. 

Gelukkig heeft Robin van Persie zelf een aantal dagen na de wedstrijd in een interview aangegeven¹: 

'Op mijn achtste ben ik extra op koppen gaan trainen. Ik kon er namelijk niets van. Ik ben met seniorenballen gaan koppen, keiharde ballen. Gewoon een uur lang. Dan leer je het wel.'

Van Persie geeft hier aan dat hij in het begin dus helemaal niet zo goed kon koppen. Hij is echter van jongs af aan al extra gaan trainen op dit koppen. Als je iets niet kan, dan moet je er extra op gaan trainen moet Van Persie gedacht hebben. Van Persie vertelt verder in dit interview dat het hier niet stopte maar dat het een proces is dat constant doorgaat: 

'Je moet controle hebben bij koppen. Dat is een proces. Ik liet dat op een gegeven moment verwateren. Totdat ik bij mezelf dacht: je scoort te weinig met je hoofd. Toen heb ik het weer opgepakt. Ik merkte dat het weer beter ging. Het gaat erom dat je jezelf traint. Alleen dan kun je beter worden. Dat heeft niets met leeftijd te maken. Ik leer elke dag bij. Constant. Ik maak nog steeds stappen.' 

Uit het stukje komt mooi naar voren dat Van Persie een tijdje niet meer had getraind op het koppen, totdat hij besefte dat hij te weinig met zijn hoofd scoorde. Vervolgens is hij weer gericht gaan trainen en zag hij weer vooruitgang. Daarnaast geeft hij duidelijk aan dat je ook op oudere leeftijd nog steeds je talent verder kunt ontwikkelen door constant te leren.

In een ander interview² gaf Robin van Persie nogmaals aan hoe het komt dat hij zo magnifiek scoorde met zijn hoofd: 

'Je moet finetunen, trainen, dan gaat het in je systeem zitten. Ik leer nog elke dag bij. Van de bondscoach, van de staf, van de andere spelers. Maar ik moet er wel tijd in steken.' 

Hier geeft Van Persie mooi aan dat het hem ook allemaal niet komt aanwaaien, maar dat hij er constant tijd in moet steken door middel van trainen en finetunen. Daarnaast geef hij wederom aan dat hij op zijn leeftijd nog steeds elke dag bijleert van iedereen.

Van Persie oefende dus ontzettend veel om het doelpunt tegen Spanje mogelijk te maken. Het eindproduct (de kopbal) was zichtbaar voor het grote publiek, de weg ernaartoe (eindeloos oefenen en alle bijbehorende fouten) blijft vaak verborgen omdat het in het verleden en in de anonimiteit heeft plaatsgevonden. In interviews komt het wel eens voorbij, maar hoeveel mensen lezen deze interviews als je dit vergelijkt met hoeveel mensen de goal hebben gezien. Ik geloof dat hierdoor veel mensen een optimale ontwikkeling verwarren met aangeboren talent. Er lijkt hierdoor een optische illusie van aangeboren talent om topprestaties te hangen. 

Om deze optische illusie van aangeboren talent uit te leggen, gebruik ik vaak de ijsbergmetafoor. Wij zien iemand iets geweldigs doen, het topje van de ijsberg, en denken meteen dat diegene daarmee wel geboren moet zijn, omdat het van een dergelijk onwaarschijnlijk hoog niveau is. Wij zien echter alleen het topje van de ijsberg en vergeten naar de enorme ijsberg te kijken omdat die onder water ligt en daarom gemakkelijk aan het oog onttrokken wordt. Als we deze ijsberg zouden zien dan zouden we minder in de optisch illusie van aangeboren talent trappen. Of om met de woorden van Michelangelo te spreken: 

'If you knew how much work went into it, you would not call it genius' 

Wat heeft dit voor implicaties voor de manier waarop jonge spelers naar talent kijken? Als bepaalde prestaties het gevolg lijken van aanleg, kan dat sporters demotiveren. Het gevaar bestaat namelijk dat ze gaan denken dat anderen ‘nou eenmaal’ meer talent hebben en dat daar niks aan te veranderen is. Ze kunnen hierdoor passief worden en minder verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen ontwikkeling. 

Daarnaast zien sporters bij zichzelf alle fouten en zien zij deze niet bij hun voorbeelden. Daar zien zij alleen het eindniveau van spelers, precies het moment wanneer er nog maar erg weinig fouten door hen worden gemaakt. Hierdoor kunnen ze wanneer ze zelf fouten maken denken dat ze niet goed genoeg zijn en nooit het hogere eindniveau zullen halen. Dit kan vervolgens zelfs leiden tot opgeven. Hadden zij wel het gehele ontwikkeltraject van hun voorbeeld gezien, dan hadden zij geweten dat ook zij enorm veel fouten hebben gemaakt. De volgende video van Derek Sivers legt dit concept duidelijk uit:

Zoals Derek Sivers geweldig aangeeft: 

'I think that watching this process and the mistakes is a lot more encouraging then just seeing a finished product. This is why you should never compare your inside to someone elses outside. We see all the mistakes in ourselves, but we only see others’ final product.' 

In de volgende paragraaf leg ik uit hoe je als trainer/coach, opleider, ouder het ontwikkelproject achter het final product kan laten zien aan spelers om op die manier een groeimindset te stimuleren. 

Hoe kan je als trainer het ontwikkeltraject van topsporters laten zien aan je spelers?

1. Laat voorbeelden zien van het ontwikkeltraject van topsporters
Zorg dat je het traject dat topsporters hebben doorlopen aan jouw sporters voorlegt. Uitspraken van topsporters die uitleggen wat ze hebben gedaan om te staan waar ze nu staan, werken inspirerend en kunnen zelfs aanstekelijk werken. 

Zo weten niet veel spelers dat de inmiddels gespierde Cristiano Ronaldo vroeger een wat iele voetballer was tot het moment dat hij ontzettend hard ging trainen om zijn lichaam sterker te maken. Zo geeft hij zelf in een interview over krachttraining aan³: 

'Dat doe ik elke dag, daarom sta ik al jaren aan de top. Dat is geen toeval, ik doe enorm veel werk buiten de reguliere trainingsuren om. Toen ik jong was, zei iedereen: ‘Cristiano, je hebt talent, maar je bent veel te dun.’ Vanaf dat moment heb ik in mijn hoofd geprent dat ik mijn lichaam kan verbeteren. Het gaat om de mindset van een mens. Ik train zoveel omdat het moet, het is een deel van mij.'

Een ander mooi voorbeeld waarin het ontwikkeltraject van een topsporter naar voren komt is van sprintster Daphne Schippers. Als reactie op de verhalen over haar sprinttalent geeft zij aan dat: 

'Sommigen denken dat ik vanuit het niets ineens heel goed ben geworden in de sprint. Kijk je naar mijn prestaties van de afgelopen tien jaar, dan zie je een keurige stijgende lijn van progressie.' 

Veel mensen vergeten dat zij als meerkampster al heel veel trainde op de sprint en dus niet zomaar ineens de top haalde. Zowel het voorbeeld van Ronaldo als van Schippers laten mooi zien dat talent niet alleen uit aanleg bestaat, maar dat heel veel ontwikkeling heeft plaatsgevonden om op het niveau te komen waar zij staan. Door deze voorbeelden met spelers te delen kan ook bij hen een groeimindset ontstaan of versterkt worden.

2. Geef spelers de ijsbergopdracht mee
Naast dat jij als trainer/coach voorbeelden kan laten zien van het ontwikkeltraject van topsporters, kun je ook spelers zelf hiernaar op zoek laten gaan. Geef sporters bijvoorbeeld de ijsbergopdracht mee. De bedoeling is dat zij van hun idool op zoek gaan naar de ontwikkeling die onder het wateroppervlak ligt: welke tegenslagen kwamen zij tegen en hoe gingen ze daarmee om? Welk leerproces doorliepen ze? Hoeveel uren hebben ze geoefend? Hebben ze ook andere sporten gedaan? Wat hebben zij opgegeven voor hun droom? Hoe was hun leefstijl in de jeugdjaren? Trainden ze veel extra buiten de reguliere trainingen om? 

Als sporters zelf naar deze informatie op zoek gaan, herinneren ze zich de lessen daaruit langer en is het leereffect groter dan wanneer jij als trainer/coach met voorbeelden komt. Wat extra mooi is, is dat jij als trainer/coach deze opgezochte voorbeelden weer kan gebruiken bij andere spelers. Ook is het mogelijk dat je elke speler zijn bevindingen laat presenteren aan teamgenoten. Door deze verhalen over de ontwikkeling en omgang met tegenslag van topspelers zal het geloof in ontwikkelbaarheid toenemen bij spelers. 

3. Zorg dat spelers hun eigen groei en ontwikkeling identificeren
Het is ook mogelijk dat sporters niet op zoek gaan naar de ontwikkeling van hun idool, maar dat ze hun eigen ontwikkeling en groei uit het verleden in kaart brengen. Wanneer zij merken dat ze minder zijn dan teamgenoten, kunnen ze namelijk gaan denken dat ze niet talentvol genoeg zijn, met als mogelijk gevolg minder inzet of zelfs opgeven. 

Spelers vergeten vaak welke stappen zij al gemaakt hebben en zien alleen waar ze nu staan. Laat ze daarom bijvoorbeeld een tijdlijn maken met welke dingen ze de afgelopen periode geleerd en ontwikkeld hebben. Of zet videobeelden van vroegere prestaties naast videobeelden van huidige prestaties om het verschil duidelijk te maken. Ten slotte is het ook mogelijk om in een grafiek de resultaten van alle testen weer te geven van de afgelopen drie jaar. Hierdoor wordt, naast de tijdelijke tegenslagen, de duidelijke ophooggaande  trend van ontwikkeling zichtbaar voor een speler.

Door hun eigen groei duidelijk te identificeren en voor zich te zien, zullen zij merken dat zij zichzelf ontwikkeld hebben en hun talent dus niet vaststaat. Deze analyse van hun eigen groei uit het verleden kan zorgen voor een groeimindset in de toekomst. Extra krachtig is om deze speler zijn verkregen groeimindset door te laten geven aan jongere spelers door zijn groeiproces te delen met hen, wat in het volgende leerprincipe hieronder naar voren zal komen. 

4. Laat een topsporter vertellen over zijn talentontwikkeling
Naast het ontwikkeltraject van topsporters laten zien, de ijsbergopdracht meegeven en zorgen dat spelers hun eigen groei en ontwikkeling identificeren is een laatste manier om het ontwikkeltraject van topsporters te laten zien: topsporters hun verhaal te laten vertellen. 

Zo kan je een speler van het eerste uitnodigen om zijn verhaal te vertellen aan jeugdspelers. Zulke verhalen kunnen inspirerend werken voor de spelers, omdat ze een persoonlijk inkijkje krijgen in het ontwikkeltraject van iemand waar ze tegenop kijken. Zo zou je Wesley Sneijder kunnen laten vertellen over hoe hij zijn tweebenigheid heeft ontwikkeld. Bekend is namelijk dat hij zijn tweebenigheid mede ontwikkeld heeft door urenlang met de bal aan een touwtje in zijn slaapkamer te oefenen. Zelf zegt hij hierover in een documentaire over zijn jeugdjaren⁴: 

'Continu tegen die bal aantrappen met links en rechts en links en rechts. Het oogt heel simpel, het oogt eigenlijk dat het misschien niet helpt, maar het helpt wel degelijk. Je merkt gewoon bij iedereen gedurende die periode van zeven, acht, negen jaar, die heel belangrijk is voor de ontwikkeling, dat het gewoon in drie jaar zo kan verbeteren.' 

Bovenstaande vier manieren om het ontwikkeltraject van (top)sporters te laten zien kunnen ervoor zorgen dat spelers meer gaan geloven dat talent te ontwikkelen is. Een speler die zijn talent trouwens optimaal ontwikkeld heeft is Stefan de Vrij. Bij Feyenoord in de jeugdopleiding behoorde hij nooit tot de beste spelers in zijn team en stond hij zelfs geregeld op afvallen. Door zijn doorzettingsvermogen mocht hij toch blijven, zo gaat het verhaal. Dat dit doorzetten uiteindelijk loon naar werken gaf, blijkt uit het feit dat hij na het WK 2014 werd uitgeroepen tot een van de 20 grootste talenten van het WK.⁵ 

Dit soort verhalen geven mijn inziens spelers hoop dat ontwikkeling mogelijk is, geven aan dat tegenslag geen eindpunt hoeft te zijn en een reëel beeld van welke weg iemand heeft moeten afleggen om de top te halen. Of om met de woorden van Juan Pablo Meneses⁶ te spreken: 

“Het gaat erom te begrijpen dat al die sporters die zondags op het veld staan niet als sterren zijn geboren, maar een geschiedenis en een afkomst hebben en een lange weg hebben afgelegd die, elke keer dat ze een doelpunt maken, het waard is te memoreren” 

'Talent van morgen'
Wil je meer lezen over mindset en leren hoe je zelf als trainer/coach, opleider of ouder een groeimindset stimuleert? In het boek Talent van Morgen wordt uitgebreid uitleg gegeven over hoe mindsets werken en worden dertien leerprincipes beschreven die in de praktijk toepasbaar zijn. 

Lees hier de tekst op de achterflap. Om het boek 'Talent van morgen' te bestellen klik hier

Noten:
1. NRC: Koen Greven en Bart Hinke, 16 juni 2014, NRC Handelsblad
2. Willem Visser, 16 juni 2014, de Volkskrant
3. Zie hier
4. Zie dit filmpje
5. Zie hier
6. Golden Boys – de meedogenloze jacht op het nieuw voetbaltalent 

Bart Heuvingh is topsportbegeleider bij de Jeugdopleiding van AZ Alkmaar en eigenaar van SportMindset. Hij heeft SportMindset opgericht omdat hij er heilig in gelooft dat een groeimindset de basis van talentontwikkeling vormt en dat een statische mindset als een rem op talentontwikkeling werkt. In 2017 is zijn boek Talent van morgen – groeimindset als basis voor talentontwikkeling uitgekomen bij Arko Sports Media. Dit boek heeft hij samen met Marco van der Heide geschreven omdat zij erin geloven dat kennis over mindset pas echt waarde krijgt als het wordt toegepast in de praktijk. Bart Heuvingh heeft Bewegingswetenschappen (VU) en Sport- en Prestatiepsychologie (UvA) gestudeerd. Hij is te bereiken via Twitter, via een reactie onder deze column of via 06-5207 2408.