door: Cors van den Brink

De aantallen deelnemers en locaties lopen terug, maar op vijfentwintig plekken in Nederland profiteren honderden kinderen met bewegingsachterstand nog altijd van ClubExtra: een bijzondere manier die vanaf 1992 ontwikkeld is om hen - weer - plezier in sport en bewegen te laten krijgen. De verschillen in organisatievorm en wijze van financiering zijn echter groot. Dat maakt het lastig om een toekomst voor ClubExtra uit te stippelen, zo bleek op het congres 'Maat(jes)werk in de jeugdsport', dat op 26 januari jl. plaatsvond op Calo-Windesheim in Zwolle.

Binnen de vijfentwintig actieve 'broedplaatsen voor sportplezier' bieden onder de naam van of geïnspireerd door ClubExtra goed opgeleide vakleerkrachten een plek die 'onhandige kinderen' stimuleert om in beweging te komen. Op de ene locatie werken die professionals als vrijwilliger, elders is ClubExtra onderdeel van een gemeentelijk aanbod, een sportvereniging of worden de lessen in schoolverband aangeboden. De eenheid zit vooral in de pedagogische visie en methodiek: gericht op de individuele ontwikkeling van het kind en vrij van prestatiedruk. Dat bleek uit de bijdragen van de deelnemers aan het congres en het wordt ook duidelijk uit het boekje over acht van die broedplaatsen, dat in Zwolle werd gepresenteerd.

Problematiek complexer
Corina van Doodewaard - bestuurslid van ClubExtra en KIDSclub in Zwolle en hoofddocent aan Windesheim - stelde in haar inleiding dat de problematiek van de kinderen complexer is geworden. Mede daardoor is de beoogde doorstroming naar een reguliere sportvereniging niet altijd mogelijk. ‘Het gaat om kinderen die afhankelijk zijn van passievolle docenten, die bij voorkeur een ALO-achtergrond hebben’, aldus Van Doodewaard.

Bovendien is de vindplaatsen van die kinderen minder duidelijk. Kinderen die gebaat zijn bij ClubExtra vind je onder meer in het speciaal onderwijs, waar in steeds meer gemeenten Special Heroes een belangrijke taak verricht om kinderen aan het sporten te krijgen. Maar in het kader van het passend onderwijs zijn er ook in het reguliere basisonderwijs potentiële ClubExtra-kinderen. Binnen het onderwijs is er daarnaast een aanbod aan die kinderen van kinderfysiotherapeuten en van psychomotorische therapie.

Belang werk
Hoe kunnen onderwijs en sport ervoor zorgen dat ook in de toekomst kinderen ‘blakend van zelfvertrouwen kunnen bewegen in een wereld die van hen is’, zoals Van Doodewaard het uitdrukte. Ze gaf uit haar eigen praktijk als ClubExtra-vakleerkracht een drietal veelzeggende voorbeelden om het belang van dit werk te onderbouwen. Zo was er Freek, die bij voorbaat de toezegging wilde krijgen dat hij niet mee hoefde te doen met tikkertje. Maar die langzamerhand, als onmisbare en slimme assistent van de juf, toch plezier kreeg in het spel.

‘Deze kinderen vragen: geef me de activiteiten waarin ik ontdek wat ik leren kan, geef me de kans om het zelf te proberen. En geef me de groep waarin ik dat samen en op mijn eigen manier kan doen, zodat ik er zelf weer vertrouwen in krijg,’ aldus Van Doodewaard.

Een tweede voorbeeld was Sonja, die langzamerhand meer vertrouwen kreeg in haar mogelijkheden, uitstroomde naar een gewone sportvereniging en na anderhalf jaar toch weer terugkwam met de vraag of er bij ClubExtra nog plaats voor haar was. Die plek was er, bij SportExtra voor leerlingen in het VO. Er zijn, zegt Van Doodewaard, kinderen die de competitieve, prestatieve vormen van sport niet fijn vinden of voor wie het verliezen van een wedstrijdje niet te verteren is. Kinderen die niet tegen die grote zichtbaarheid in de sport kunnen, waar alle ogen op je zijn gericht. Voor die kinderen zijn andere 'oplaadpunten' nodig dan de reguliere sportvereniging kan bieden – en mensen die weten hoe het voor hen is.

Virtuositeit van de professional
De zesjarige Olaf kwam ook naar ClubExtra. De aanleiding: hij wilde niet meer met zijn fiets met zijwieltjes naar school, bang om uitgelachen te worden. Maar bij ClubExtra kon hij met die fiets heel stoere stunts laten zien en leerde hij bijna ongemerkt om op een fiets zonder die zijwieltjes te rijden. ‘Kinderen op het juiste moment het goede aanbieden, ook in hun eigen ogen’, zo omschreef Van Doodewaard dat proces. Het vergt virtuositeit van de professional om deze vergeten kinderen opnieuw een plekje in de wereld te geven. Het past bij een aan Pippi Langkous ontleende mentaliteit: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan!’

Van Doodewaard sloot met haar betoog aan bij de lezing van Inge Claringbould, universitair hoofddocent bij het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschappen van de Universiteit Utrecht. Zij presenteerde cijfers waaruit blijkt dat kinderen in de diverse clusters van het speciaal onderwijs beduidend minder bewegen dan kinderen in het reguliere onderwijs. Daarvoor zijn diverse oorzaken aan te wijzen: gebrek aan aanbod en begeleiding, te weinig toegankelijk aanbod en/of passend vervoer en gebrek aan informatie voor de ouders. 

Verwerven sociale vaardigheden
Claringbould schetste de toegenomen integratie van wat vroeger 'gehandicaptensport' werd genoemd en waar de nadruk ligt op fysieke en/of verstandelijke beperkingen. Ze plaatste ClubExtra in het gebied waar het vooral gaat om sportplezier en het verwerven van sociale vaardigheden. Het toewerken naar het deelnemen aan reguliere sport was vanaf het begin een centrale doelstelling. ‘Maar het belang van een eigen organisatie is dat kinderen zich niet steeds hoeven te vergelijken’, aldus Claringbould, die vooral toekomst zag voor ClubExtra in een koppeling met het speciaal en regulier onderwijs, zoals ook Special Heroes haar sportactiviteiten aanbiedt.

Het toekomstperspectief van ClubExtra kwam expliciet aan de orde in een van de workshops tijdens het congres. Franceline van de Geer presenteerde daar gegevens uit een enquête onder ClubExtra-initiatieven. Daarbij bleek dat de doelstelling in vijfentwintig jaar tijd niet is veranderd, maar dat de gedragsproblematiek een steeds grotere rol is gaan spelen en dat - mede daardoor - doorstroming naar de reguliere sportvereniging lastiger is.

Geen erkende interventie
Voor de lokale organisaties is het er ook niet eenvoudiger op geworden: de financiering vanuit gemeenten is grotendeels verdwenen, ook omdat ClubExtra als methode van werken (nog) niet de status van een erkende interventie heeft verworven. Het blijkt ook lastig om goede docenten te vinden en er is concurrentie van onder meer kinderfysiotherapeuten.

Hoe ClubExtra er in 2020 of 2025 uit zal zien, is daarom lastig te bepalen. Wel zijn er enkele ontwikkelingen te schetsen die het perspectief zullen gaan beïnvloeden. Steeds meer gemeenten maken graag gebruik van Special Heroes om sport en beweging in het speciaal onderwijs te stimuleren. Kinderen met bewegingsachterstand in het regulier onderwijs - de zogenoemde 'ambulanten' in het kader van passend onderwijs - zijn moeilijk te bereiken. Hervorming van het onderwijs in de richting van brede scholen, met het verder tegengaan van segregatie als doel, kan het beeld nog diffuser maken.
Binnen de sport is er, onder meer in het kader van het programma Veilig Sportklimaat, meer draagkracht voor een specifiek aanbod voor kinderen met bewegingsachterstand en gedragsproblemen. Combinatiefunctionarissen kunnen daar een belangrijke rol in spelen, zoals dat onder meer in Den Haag al is gerealiseerd. 

Special Heroes
Lokaal maatwerk is overigens toch al een vereiste, omdat het aanbod van onderwijs- en sportvoorzieningen voor deze kinderen per gemeente sterk kan verschillen. Duidelijk werd wel dat ClubExtra - ook indien de organisatie geen lang leven meer beschoren zou zijn - als methodiek en eventueel als erkende interventie wél een belangrijke rol zal kunnen blijven spelen. Bijvoorbeeld binnen het aanbod van Special Heroes, waar toch al sprake is van verbreding van de activiteiten naar aangepast sport -en beweeg aanbod en ook naar het terrein van de kunsten.

Vanuit de deelnemers aan het congres klonk vooral het pleidooi om de ClubExtra-doelgroep een veilige, gezellige omgeving te blijven bieden. Aansluiting bij het onderwijs is wenselijk, maar dat geldt ook voor de betrokkenheid en het vertrouwen van het gezin. Het aanbod mag breder worden dan de huidige lessen: niet alleen sport, maar ook (buiten) spelen in het algemeen. Meer zichtbaarheid is nodig en dat kan gerealiseerd worden door aansluiting te zoeken bij bijvoorbeeld het buurtwerk en de buurtsportcoach, met zorgaanbieders en revalidatie-instellingen.

Nieuwe uitgave in reeks Sport en Kennis
'Broedplaatsen van sportplezier, de oogst van 25 jaar ClubExtra' is een uitgave in de reeks Sport en Kennis van daM… uitgeverij, geschreven door Cors van den Brink. Met een aantal verhalen over en van ClubExtra-locaties en een uiteenzetting over het ontstaan, de huidige situatie en ook de toekomst van ClubExtra. Want extra aanbod voor kinderen met een motorische- en/of gedragsmatige achterstand is nog altijd hard nodig.

Het boekje 'Broedplaatsen van sportplezier' kost € 15,00 en is via info@specialheroes.nl te bestellen.

Cors van den Brink is free lance journalist en auteur van het boek 'Broedplaatsen voor sportplezier – de oogst van 25 jaar Club Extra'. Hij schreef dit verslag i.o.v. de organisatoren van het congres.