door: Klaas Faber

Eenieder die de sportieve prestaties van Lance Armstrong kent, zal zijn gedachten hebben over diens veroordeling voor diverse ernstige overtredingen van het dopingreglement. Onlangs was op deze site een discussie tussen Bram Brouwer en Marjan Olfers over de ‘waarheidsvinding’ in deze zaak. In die discussie meng ik me niet. Bij mij wringt iets geheel anders, namelijk het feit dat de dopingjagers al lang wisten wie er met EPO rondreed toen de prijzen werden verdeeld. De vervolging van Armstrong was derhalve nog selectiever dan menig criticus, waaronder Armstrong himself, reeds vermoedde.

Omvangrijk bewijs: bloedwaarden sinds 1996
In 2007 hebben onderzoekers van het dopingcontrolelaboratorium te Lausanne - dat sinds 1996 bloedwaarden verzamelt - een ondoordacht interview gegeven. Zonder enige reserve worden in dat interview percentages van EPO-gebruik genoemd. Je kunt dan denken aan rond de tachtig procent van de beroepsrenners in 1999, het jaar dat Armstrong zijn eerste Tour won. De buitenstaander zal zich afvragen hoe de onderzoekers tot die percentages van EPO-gebruik komen. Dat zit als volgt. Normaal gezegd behoren bloedwaarden betrekkelijk constant te zijn voor een individuele renner, zoals voor ieder gezond mens. Natuurlijke variaties beperken zich tot een vrij smalle bandbreedte. Doping heeft een merkbaar effect op die bloedwaarden, je wilt die namelijk opkrikken. Na verloop van tijd vallen ze weer terug. Dat onnatuurlijke patroon zal zich herhalen bij aanhoudend dopinggebruik. Gemeten schommelingen in de tijd kunnen derhalve wijzen op manipulatie.

Terug naar die ‘oude’ bloedwaarden. Die laten door extreme schommelingen in de tijd weinig ruimte voor twijfel: de betreffende renner heeft doping gebruikt! Pas vrij recentelijk (rond 2005) zijn wielrenners gaan trachten met hun bloedwaarden binnen de ‘normale’ bandbreedte te manipuleren; dan vallen ze immers niet meer op. Intussen zaten de dopingjagers al die jaren slechts met één probleem: het ontbrak aan regelgeving om met dat omvangrijke bewijs aan de slag te gaan.

Uiteindelijk heeft het tot 1 januari 2009 geduurd voordat er regelgeving was. Jaar in jaar uit sterk bewijs verzamelen, is namelijk één ding, maar de bijbehorende regelgeving opstellen, is iets geheel anders. Vergelijk het met DNA-bewijs. Dat mocht óók niet zomaar ingezet worden in zaken, dat gebruik moest eerst wettelijk ‘geregeld’ worden.

Vanaf 1 januari 2009 is het eindelijk zover met die vermaledijde bloedwaarden. Het is dan formeel mogelijk om een procedure te starten op grond van alléén verdachte bloedwaarden; een ‘positieve’ test is dan niet meer nodig. We spreken dan over het biologisch paspoort, de laatste grote ontwikkeling in de strijd tegen doping. Na een vijftal proefprocessen met onbeduidende renners heeft men het succesvol afwikkelen van zo’n procedure ook ‘praktisch’ gezien in de vingers gekregen.

Wilt u de totale willekeur?
Het Wereld Anti-Doping Agentschap WADA kent normaal gezegd een verjaringstermijn van acht jaar. Zo kon bijvoorbeeld Thomas Dekker veroordeeld worden door een oud urinemonster opnieuw te analyseren. Nu doet zich de curieuze situatie voor dat het WADA geregeld heeft dat bloedwaarden verzameld vóór 1 januari 2009 niet voor vervolging gebruikt kunnen worden. Dus niet de gebruikelijke verjaringstermijn van acht jaar maar een totaal onbegrijpelijke van nul jaar. Extreme schommelingen op oudejaarsavond 2008? Op nieuwjaarsdag erna verjaard! Proost! Die uitzonderlijke regeling biedt ruimte om te speculeren. Laat ik een poging wagen.

Veronderstel dat men de gebruikelijke verjaringstermijn wél zou hanteren. Dan kon men in 2009 terugkijken tot 2001. Voorbeeld: in de Vuelta van 2003 reed bijna het gehele peloton met EPO, zie het interview met de onderzoekers. De Rabobank reed bij die gelegenheid mee met Rasmussen, Telekom met Evans. Tegen welke van die in totaal honderden verdachten ga je een procedure starten? Wat doe je met twijfelgevallen? Hoe ga je aan de media uitleggen wie wel en wie niet vervolgd wordt? Hoeveel van die zaken denk je succesvol af te kunnen gaan ronden? Een enkel negatief resultaat impliceert een precedent voor andere zaken, daarnaast gezichtsverlies. Kortom: de dopingjagers zouden met formidabele problemen opgezadeld zitten indien het WADA de gebruikelijke verjaringstermijn zou hanteren. Dan liever een nieuwe start in 2009 want er blijft hoe dan ook genoeg te doen. Nogmaals: ik speculeer. De Dopingautoriteit is bij deze uitgenodigd om uit te leggen waarom men met dit omvangrijke bewijs niet de standaard acht jaar terugkijkt.

Enfin, ook indien er écht wel goede redenen aan te dragen zijn voor die afwijkende regelgeving, is mijns inziens de volgende slotsom onontkoombaar: aangezien van honderden EPO-gebruikers de naam bekend was op het moment dat de prijzen werden verdeeld, is de hele vervolging van Armstrong, véle jaren nadat (beweerdelijk) de overtredingen waren begaan, terug te brengen tot twee woorden, namelijk totale willekeur.

Alternatief voor huidige willekeur: waarheidscommissie
Om niet geheel in mineur af te sluiten, volgt hier nog een opbouwende gedachte. Reeds geruime tijd wordt uit diverse richtingen aangedrongen op een waarheidscommissie die licht moet brengen in het duistere verleden van de wielersport. Die initiatieven dateren deels al van vóór de onthullingen in de zaak-Armstrong. In Nederland heeft Nando Boers het onderwerp prominent op de kaart gezet. Zo’n waarheidscommissie is hard nodig omdat het huidige wielrennen weinig van doen heeft met dat duistere verleden maar er wél een enorm imagoprobleem door heeft. Dat werkt door in de belangstelling van publiek, media en sponsors. Dicht bij huis heeft de Rabobank onlangs de sponsoring van het profgedeelte opgezegd, juist vanwege dat hardnekkig aanhoudende imagoprobleem.

Aldus wordt volgens velen een nieuwe generatie renners én rensters (!) nodeloos gedupeerd. Het verleden dient derhalve op een overtuigende en consciëntieuze wijze te worden afgesloten en een waarheidscommissie ligt zeer voor de hand. Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Hoe maak je om te beginnen aannemelijk dat het eindresultaat geloofwaardig zal kunnen zijn? Oftewel: hoe ga je betrouwbare antwoorden afdwingen? Simpelweg renners uitnodigen zonder een stok achter de deur lijkt mij niet kansrijk, eerder naïef. Dan komen die oude, extreem schommelende bloedwaarden toch mooi van pas voor het ‘rekruteren’ van de eerste lichting. Confronteer die renners met het overtuigend bewijs. Beken! Met de getuigenissen van die groep kan men gericht nieuwe renners en andere betrokkenen uitnodigen. Het rationele inzetten van die voorkennis lijkt mij het proberen meer dan waard.